طوفان فکری که با نام‌های دیگری همچون بارش فکری یا اندیشه باران نیز از آن یاد می‌شود، یکی از تکنیک‌های خلاقیت فردی یا گروهی است که در طی آن، افراد با جمع آوری فهرستی از ایده‌های مطرح شده توسط خود، به یک جمع‌بندی در مورد مسئله دست می‌یابند.
در مباحث ایده‌پردازی و حل مسئله، کمتر روشی به اندازه طوفان فکری شناخته شده است؛ چون قواعد آن به شدت قابل فهم و ساده هستند. بنابراین در این مقاله قصد داریم به طور کامل درمورد این شیوه عالی تصمیم گیری توضیحاتی را ارائه دهیم و با تکنیک‌های آن آشنا شویم.
تاریخچه تکنیک طوفان فکری
اصطلاح طوفان فکری برای اولین بار در سال ۱۹۵۸ در کتابی تحت عنوان تخیل علمی نوشته الکس آزبورن مطرح شد. آزبورن ادعا داشت که برای تولید ایده‌های نو، طوفان فکری گروهی، موثرتر از اندیشیدن فردی است. مدیر ارشد تبلیغات الکس، توسعه روش‌های حل خلاقانه مسائل را در سال ۱۹۳۹ استفاده کرد.
وی که از ناتواتی کارمندان خود در ارائه ایده‌های خلاقانه فردی برای کارهای تبلیغاتی به ستوه آمده بود، شروع به برگزاری جلسات هم اندیشی گروهی کرد و به این نتیجه دست یافت که تعداد و کیفیت ایده‌های ایجاد شده توسط کارمندانش به طرز چشمگیری افزایش یافته است.
در سال ۱۹۵۸ الکس نتایج این تحقیقات را در کتابی با عنوان قدرت خلاقیت شما به چاپ رسانید و پس از آن این شیوه در سراسر جهان به کار گرفته شد. امروزه از این اصطلاح برای اشاره کلی به جلسات ایده‌پردازی استفاده می‌شود.
مطالعه کنید: چگونه مهارت تصمیم گیری خود را تقویت کنیم؟
طوفان فکری چیست؟
طوفان فکری یکی از روش‌های تفکر خلاق برای حل مسئله است که رویکرد آرام و غیررسمی را با تفکر چندجانبه ترکیب می‌کند و به افراد انگیزه می‌دهد تا با افکار و ایده‌هایی که در ابتدا ممکن است به نظرشان عجیب و گاها مسخره به نظر برسند، سازگار شوند. این روش با خارج کردن افراد از چارچوب‌ها و روش‌های معمول فکری، به آن‌ها در حل مسائل پیچیده کمک می‌کند.
۴ قاعده اساسی تکنیک بارش فکری
در ذیل به ۴ قاعده اساسی جلسات بارش فکری که رعایت آن‌ها منجر به هم افزایی در گروه‌ها و در نتیجه سبب بروز خلاقیت می‌شود، اشاره شده است. بر اساس این قواعد، محدودیتی برای مطرح کردن ایده‌ها وجود ندارد و طی یک فرایند طبیعی، جمع به طور پیوسته به ایده‌هایی خلاقانه‌تر و بهتر دست می‌یابد.
۱-عدم محدودیت در تعداد ایده‌ها
به خاطر داشته باشید که هر چقدر تعداد ایده‌های تولید شده در این تکنیک بیشتر باشند، احتمال دست یافتن به یک راه حل اساسی و اثربخش نیز بیشتر می‌شود. به عبارتی دیگر، در این روش کمیت ایده‌ها مهم است نه کیفیت آن‌ها
۲- اجتناب از انتقاد
ترس از مورد قضاوت قرار گرفتن یکی از اصلی‌ترین موانع خلاقیت است. به همین خاطر یکی از شروط اصلی جلسات طوفان فکری این است که افراد باید از نقد ایده‌های مطرح شده توسط دیگران به شدت پرهیز نمایند. اگر در مواجهه با یک ایده اولیه، به جای انتقاد از آن، به دنبال توسعه و بهبود آن ایده باشیم، یک جو مناسب برای تولید ایده‌های غیرمعمول فراهم می‌شود و سبب ایجاد دامنه بسیار زیادی از راه حل‌های باورنکردنی خواهدشد.
کلیک کنید: فکر باز چیست؟ چگونه فکر باز داشته باشیم؟
۳- استقبال از ایده‌های غیرمعمول
شخص یا اشخاصی که درگیر تکنیک طوفان فکری هستند، باید بدانند که قرار نیست همیشه توجیه‌پذیر و منطقی صحبت کنند؛ بنابراین به جای انتقاد و به سخره گرفتن ایده‌های غیرمعمول مطرح شده، به این موضوع بیاندیشید که ممکن است ایده‌های غیرمعمول، رویکردهای جدیدی را نسبت به مسئله فراهم کند و منجر به راه حل‌های بهتری شود.
۴- ترکیب و بهبود ایده‌ها
در نهایت بادتان باشد که در جلسات طوفان فکری، به راحتی می‌توانید با ترکیب دو یا چند ایده خوب، به ایده‌ای بهتر دست یابید که از هر دو ایده قبلی کامل‌تر و کارآمدتر باشد.
نحوه انجام جلسات طوفان فکری
بهتر است قبل از شروع جلسه، موضوع مورد نظر را به اطلاع افراد برسانید تا آن‌ها از قبل ایده‌ها و نظرات خود را نوشته باشند. در هنگام شروع جلسه، مدیر یا فرد مشخص شده، موضوع مورد نظر را بر روی تخته می‌نویسد و در مورد آن به افراد توضیح می‌دهد و حتما قواعد و اصول اجرای این روش را که در پاراگراف قبلی ذکر شد، برای افراد مرور می‌کند.
حال افراد به ترتیب باید تنها یکی از ایده‌های خود را مطرح سازند و در صورتی که ایده‌ای به ذهنشان خطور نمی‌کند، با گفتن واژه بعدی، نوبت خود را به دیگری واگذار نمایند. در این مرحله نیاز است تا فردی مسئولیت نوشتن تمامی ایده‌های مطرح شده را بر عهده گیرد و پس از آن که تمام افراد ایده‌های خود را مطرح ساختند، ایده‌ها را جمع‌بندی و مطرح نماید.
از دست ندهید: ویژگی‌های افراد باهوش: آیا شما باهوش هستید؟
انواع روش‌های جلسات بارش فکری
طوفان فکری به چند روش شامل طوفان فکری ساده، طوفان فکری آنالیزی، طوفان فکری بی‌صدا، طوفان فکری با نقش آفرینی، طوفان فکری حمایت شده و در نهایت طوفان فکری خلاقانه رادیکال تقسیم‌بندی می‌شود که در ادامه به هر روش و کاربردهای مهم آن اشاره خواهدشد.
طوفان فکری ساده
این نوع طوفان فکری که در واقع همان شیوه مرسوم و پایه این هم اندیشی است را می‌توان در سه گام خلاصه کرد:
1ـ یک گروه از افراد را انتخاب نموده و مسئله را برای آن‌ها مطرح نماییم.
2ـ از افراد بخواهیم تمام ایده‌های ممکن را بیان نمایند.
3ـ بهترین ایده‌ها را انتخاب نموده و در مورد چگونگی اجرا و ترکیب آن ایده‌ها بحث نماییم.
نکته: زمانی که به شما پیشنهاد جلسه طوفان فکری داده می‌شود اما نوع آن تعیین نمی‌گردد، منظورشان به احتمال زیاد روش ساده یا کلاسیک این روش خواهدبود.
طوفان فکری آنالیزی
هنگامی که برای آنالیز یک مسئله و یافتن راه حل مناسب از طوفان فکری استفاده می‌کنیم، در واقع این نوع را مورد بررسی قرار داده‌ایم که شامل ۷ روش نقشه ذهنی، طوفان فکری معکوس، جبران نواقص، آنالیز محرک ها، آنالیز SWOT، چراهای پنجگانه و شکل ستاره‌ای می‌شود.
۱- نقشه ذهنی
نقشه ذهنی رابطه بین ایده‌های مختلف را روشن می‌سازد. برای گسترش این نقشه می‌توانید سئوالاتی از قبیل چرا، کجا، چگونه و… از خود بپرسید. در ابتدای این روش باید هدف و چالش نوشته شود و یک ساختار لایه‌ای شکل بگیرد که موارد مرتبط با هدف را نمایش دهد. افزودن لایه‌ها به نقشه ذهنی را باید تا جایی ادامه دهید که حس کنید به اندازه کافی مسئله را برای افراد خرد و کوچک ساخته اید.
۲- طوفان فکری معکوس
این متد برعکس روش طوفان فکری معمول عمل می‌کند. به عبارتی به جای حل مشکل، به دنبال علت بروز مشکل است. در این متد از شرکت کنندگان سئوال می‌کنیم که به نظر آن‌ها چه دلایلی منجر به بروز این مسئله شده است. پس از آن که لیستی از دلایل در دست داشتیم، بهتر می‌توانیم به حل آن‌ها بپردازیم.
۳- جبران نواقص یا پر کردن جای خالی
در این روش باید موقعیت کنونی و موقعیت مطلوب خود را برای افراد بیان کنیم و از آن‌ها بخواهیم که فاصله میان این دو را تکمیل نمایند. با مرتب کردن ایده‌های بیان شده می‌توان دید خوبی نسبت به حل مسائل پیدا کرد.
کلیک کنید: بهترین تصمیم گیری با استفاده از قانون نردبان
۴- آنالیز محرک‌ها
با گروه خود تلاش کنید تا محرک‌ها و دلایل مشکلی را که حل می‌کنید کشف کنید. همانطور که محرک‌ها را کشف می‌کنید، می‌توانید نگاهی اجمالی نیز به راه حل‌های ممکن داشته باشید.
۵- آنالیز SWOT
اگر با مفهوم SWOT آشنا باشید می‌دانید که این مفهوم به بیان نقاط ضعف، قوت، فرصت‌ها و تهدیدهای یک مسئله می‌پردازد. به این معنا که باید در یک جدول، تمام این موارد را کنار هم نوشته و به آنالیز آن بپردازید.
آنالیز جدول SWOT به ما کمک می‌کند که تصمیم بگیریم که آیا نتایج حاصل، به ریسک آن می‌ارزد یا خیر. بنابراین ترکیب این روش با طوفان فکری منجر به بررسی نقاطی می‌شود که به طور معمول شاید به آن کمتر توجه داشته باشیم.
۶- چراهای پنجگانه
بعد از بیان مشکل برای افراد حاضر در جلسه، می‌توانیم سئوالاتی از قبیل: چرا این مشکل در حال حاضر وجود دارد؟ و چرا این مشکل به طور کلی به وجود آمده است؟ از آن‌ها بپرسیم تا به ریشه مشکل نزدیک و نزدیک‌تر شویم. معمولا این روش تا 5 مرحله سئوال توصیه شده است.
۷- شکل ستاره‌ای
در این روش یک ستاره شش گوشه را در نظر می‌گیریم و در مرکز آن ستاره، مسئله و چالش پیش رویمان را می‌نویسیم. هر یک از گوشه‌ها را با کلمات چرا، چه، چگونه، چه کسی، چه زمانی و کجا اختصاص می‌دهیم و با این سئوالات، پاسخ هایی مختلف در زمینه چالش ذکر شده مطرح می‌سازیم.
طوفان فکری بی‌صدا
در مواردی که به هر دلیلی امکان برگزاری جلسه مقدور نباشد یا افراد تمایلی به بحث گروهی نداشته باشند، می‌توان از روش‌های طوفان فکری آنلاین و فکرنویسی استفاده کرد.
مطالعه کنید: آشنایی با تکنیک های حل مسئله
طوفان فکری آنلاین
برای انجام این روش می‌توان از نرم افزارهایی مانند Slack یا Google Docs استفاده کرد. به این شکل که افراد به صورت خصوصی و آنلاین، ایده‌های خود را بیان می‌کنند و به کلیت پروسه کمک می‌نمایند. این روش به خصوص برای تیم‌های غیرحضوری و دورکاری مفید است؛ اما افراد دیگر نیز می‌توانند از آن استفاده کنند.
فکرنویسی
در این روش شرکت کنندگان ایده‌های خود را به شکل ناشناس روی کاغذ می‌آورند و پس از آن ایده‌ها را در اختیار اعضای دیگر قرار داده تا نظر خود را به آن اضافه کنند. این روش به نسبت روش طوفان فکری ساده، سرعت بیشتری دارد و از اتلاف وقت جلوگیری می‌کند.
این روش را می‌توان به شکلی دیگر نیز انجام داد؛ به این صورت که پرسشی را بر روی کاغذ بزرگی نصب کرده و به افراد مهلتی چند روزه یا حتی چندساعته بدهید که ایده‌های خود را روی آن پیاده کنند.
طوفان فکری با نقش آفرینی
این نوع از طوفان فکری تاکید بیشتری بر روی روابط افراد دارد. به طور مثال رابطه مدیریت و کارکنان یا رابطه با مشتریان را بیان می‌کند. از روش‌های Role storming، تفکر معکوس و Figure storming در طوفان فکری نقش آفرینی استفاده می‌کنیم.
مثلا طبق متدهای ذکر شده در بالا، می‌توانیم تصور کنیم که اگر کسی دیگر جای ما بود چه رفتاری از خود بروز می‌داد و یا شمایلی از یک شخصیت بزرگ تاریخی انتخاب کنیم و بحث کنیم که در مواجهه با مشکل مشابه، او از چه راه حلی بهره می‌جسته است.
طوفان فکری حمایت شده
این نوع طوفان فکری بیشتر برای گروه‌هایی که خیلی ایده ندارند و خلاق نیستند توصیه می‌شود. در این روش می‌توان از طوفان فکری نردبانی، طوفان فکری نوبتی رابین، ایده‌سازی سریع و طوفان ماشه‌ای استفاده کرد.
به عنوان مثال در روش ایده‌سازی سریع، از افراد می‌خواهیم که در زمانی محدود، هر چه ایده دارند را بر روی کاغذ بیاورند. با اینکه شاید در این روش بسیاری از ایده‌ها بدیهی باشد، اما بسیار هم ایده‌های مرتبط و موثر یافت خواهدشد.
از دست ندهید: چگونه مدیریت زمان و برنامه ریزی داشته باشیم؟
طوفان فکری خلاقانه رادیکال
در مواقعی که فرایند طوفان فکری به بن بست می‌رسد و دیگر افراد ایده‌ای ندارند، می‌توانیم از متدهای ارائه شده در این روش استفاده کنیم. به عنوان مثال در روش Charrette افراد را به قسمت‌های کوچکتری تقسیم می‌کنیم و به هر گروه یک مسئله می‌دهیم.
زمانی که بحث هر گروه به اتمام رسید، موضوع را به گروه بعدی می‌سپاریم و بدین صورت در انتهای هر بخش، مسئله چندین بار مورد بحث قرار می‌گیرد.
نکاتی برای برگزاری هر چه بهتر جلسات طوفان فکری
در صورت امکان، افراد شرکت کننده در جلسات طوفان فکری باید از طیف گسترده‌ای از رشته‌ها باشند. این کار سبب تنوع تجارب و خلاقانه‌تر شدن جلسات می‌گردد.
اگر شما به عنوان مجری گروه ایده‌ای دارید، می‌توانید آن را با بقیه به اشتراک بگذارید اما بیشتر وقت و انرژی خود را صرف حمایت از تیم و هدایت بحث کنید.
اگر قرار است جلسه طوفان فکری مدت زیادی به طول انجامد، حتما زمان‌هایی را برای استراحت در نظر بگیرید تا افراد بتوانند تمرکز خود را حفظ کنند.
هر چه تعریف صورت مسئله را طولانی‌تر کنید، احتمال اینکه روند ایده‌پردازی محدود شود افزایش می‌یابد.
دامنه مسئله را خیلی محدود تعریف نکنید؛ چرا که محدود کردن دامنه مسئله، به محدود شدن ذهن افراد شرکت کننده منجر می‌شود.
معمولا بیشتر جلسات بارش فکری با ۴ تا ۷ نفر شرکت کننده برگزار می‌شود، اما نمی‌توانیم یک عدد بهینه را انتخاب کنیم چرا که این تعداد بستگی به موضوع، ویژگی‌های روحی شرکت کنندگان و توان مدیر جلسه دارد.
لازم به ذکر است با افزایش تعداد شرکت کنندگان در جلسه، شرکت کنندگان خجالتی و درون گرا ممکن است مشارکت کمتری از خود نشان دهند.
مطالعه کنید: مزیت‌های مشاوره فردی برای بهترین تصمیم گیری‌ها
سخن پایانی
طوفان فکری با دو هدف تحریک ذهن برای ایده‌پردازی و حذف موانع خلاقیت استفاده می‌شود. در این مقاله به طور جامع در مورد جلسات هم اندیشی طوفان فکری، تاریخچه آن، کاربردها و نحوه انجام آن صحبت نمودیم.
از مزایای مهمی که طرفداران این روش برای آن ذکر می‌کنند تقویت روحیه کار گروهی و افزایش خلاقیت است و انتقاد عمده‌ای که معمولا به این روش وارد می‌شود، وقت گیر بودن آن خواهدبود که شاید به همین خاطر خیلی از سازمان‌های بزرگ ترجیح می‌دهند از روش جایگزینی برای آن استفاده نمایند. به نظر شما با چه روش‌هایی می‌توان وقت گیر بودن این روش را به حداقل رساند؟
کلیک کنید: اهمیت فن بیان و سخنرانی در زندگی روزمره
یک پاسخ
سلام
من جایی کار میکنم که تعداد ادم های دورو برم خیلی کم هستند چجوری از روش طوفان فکری برای ایده پردازی میتونم استفاده کنم؟