اختلال بیش فعالی یا نقص توجه، یکی از شایع‌ترین اختلالات دوران کودکی است که معمولا در اوایل این دوران تشخیص داده می‌شود و تا بزرگسالی نیز ادامه دارد. کودکانی که مبتلا به ADHD هستند ممکن است در هنگام کنترل و توجه رفتارهای ناگهانی دچار مشکل شوند، بدون اندیشیدن در مورد تبعات رفتار خود دست به کارهایی بزنند و بیش از حد فعال باشند. به طور خلاصه می‌توان گفت که بیش فعالی یک اختلال عصبی – رشدی است که با مقادیر بیش از حد بی‌احتیاطی، بی‌توجهی، تکانشگری و بیش فعالی که فراگیر و مخرب هستند مشخص می‌شود. اما چگونه متوجه شویم که کودک ما نیز دچار این مشکل است و در صورت بروز بیماری، راه حل درمان آن چیست؟ با ما همراه باشید تا به طور جامع با این بیماری، علائم و راه‌های درمان آن آشنا شوید.
مطلب مرتبط: چگونه کاریزماتیک شویم
اختلال بیش فعالی چیست و چگونه بروز می‌یابد؟
این اختلال یکی از شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی در میان کودکان است. خوب است بدانید که شیوع این بیماری در میان پسران، سه برابر بیشتر از دختران می‌باشد. میزان شیوع این بیماری در میان کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال ۲/۷ درصد و در میان بزرگسالان ۳/۴ درصد است. کودکانی که دچار مشکل بیش فعالی باشند علائم گوناگونی از خود بروز می‌دهند؛ آن‌ها ممکن است در مکان‌هایی که باید آرام باشند، بیش از اندازه سروصدا و جنب و جوش کنند و یا در ارتباط با سایر همسالان خود دچار مشکل شوند که بالطبع این موضوع مشکلات عملکردی فراوانی در مدرسه و منزل برای آن‌ها خواهد داشت.
به نظر می‌رسد که علت این بیماری بیشتر نقص در تکامل سیستم اعصاب باشد؛ به عبارت دیگر کودکانی که دچار اختلال بیش فعالی هستند، احتمالا در قسمت‌هایی از مغز که مسئول تمرکز و توجه و تنظیم فعالیت‌های حرکتی است دچار نقص می‌شوند. البته ژنتیک نیز می‌تواتد عامل بسیار تاثیرگذاری در بروز این بیماری باشد. همچنین گفته شده است که در مواردی، در جریان حاملگی، زایمان و پس از آن، صدمات جزئی به ساختمان مغز وارد می‌شود که آن نیز می‌تواند عامل بروز این بیماری شود.
حتما بخوانید: بهترین راه‌‌ها برای پیداکردن علاقه شغلی
علت‌های اختلال بیش فعالی
مطالعات نشان می‌دهد تاثیر مواردی مانند تماشای زیاد تلویزیون، مصرف زیاد قند و عوامل اجتماعی و محیطی مانند مشکلات خانوادگی و فقر نمی‌تواند در ایجاد اختلال بیش فعالی نقش داشته باشد؛ البته واضح است که این موارد می‌تواند شدت علائم را تشدید کند. همانطور که اشاره شد، ژنتیک نقش مهمی در ابتلا به این بیماری دارد و همچنین سابقه سایر اختلالات روانی همانند اضطراب، افسردگی، وسواس و… در والدین، ریسک ابتلا به اختلال بیش فعالی را در کودکان افزایش می‌دهد. اما علاوه بر ژنتیک، از دیگر فاکتورهای تاثیرگذار در بروز این بیماری می‌توان به آسیب مغزی، مصرف دخانیات و الکل در دوران بارداری، قرارگرفتن در معرض آلودگی‌های محیطی در دوران بارداری یا در سنین پایین، زایمان زودرس و وزن کم در هنگام تولد اشاره نمود.
انواع بیش فعالی و اختلال نقص
مطالعه کنید: پر درآمدترین ورزش‌های جهان
به طور کلی سه نوع اختلال نقص توجه و بیش فعالی وجود دارد:
۱- بی‌توجه: این دسته از کودکان دارای مشکل‌عدم تمرکز، توجه و بی‌دقتی هستند. آن‌ها آرام هستند و شیطنت و فعالیت بیش از حد ندارند بنابراین ممکن است بیماری این کودکان بسیار راحت نادیده گرفته شود. در این نوع از اختلال، منظم انجام دادن و به پایان رساندن یک کار، پیروی از دستورالعمل‌ها و توجه به جزئیات برای کودک بسیار دشوار است. توجه این کودکان به راحتی منحرف می‌شود یا جزئیات کارهای روزمره خود را فراموش می‌کنند.
۲- بیش فعال – تکانشی: در نوع بیش فعالی – تکانشی، کودک بی‌قرار است و زیاد صحبت و جنب و جوش می‌کند. نشستن طولانی مدت حتی برای صرف غذا برای این دسته از کودکان دشوار است و کودک دائم احساس بی‌قراری می‌کند. این کودکان ممکن است صحبت دیگران را قطع کنند یا در زمان‌های نامناسب صحبت کنند؛ برای او رعایت نوبت و قوانین بسیار آزار دهنده می‌باشد و کودکان مبتلا به تکانشگری ممکن است آسیب و جراحات جسمی بیشتری را نسبت به دیگران تجربه نمایند. این دسته از کودکان‌عدم تمرکز ندارند و تعداد آن‌ها نسبت به انواع دیگر بسیار کمتر است.
۳- ترکیبی: این دسته که بیشترین شیوع را دارند، همه علائم بیش فعالی، حرکات تکانه‌ای و اختلال توجه را با هم دارا می‌باشند. توجه داشته باشیم که این علائم می‌توانند در طول زمان تغییر کنند.
از دست ندهید: ارزشمندترین برندها
علائم و نشانه‌های اختلال بیش فعالی چیست؟
اگر به این اختلال دچار هستید و یا کودکتان درگیر بیش فعالی است احتمالا علائم زیر را از خود بروز می‌دهد:
- بسیار بی‌دقت هستند و به جزئیات توجه نمی‌کنند خصوصا در مواردی که احساس کنند موضوع برایشان کسل کننده است.
- حواس آن‌ها به راحتی پرت می‌شود و تمرکز کافی را ندارند.
- گوش دادن به صحبت‌های دیگران برایشان دشوار است، به همین خاطر دائم حرف دیگران را قطع یا جمله آن‌ها را تکمیل می‌کنند.
- برای آن‌ها پیروی از یک دستورالعمل مشکل است.
- به سختی توانایی نظم دهی به کارهای روزانه را دارند؛ به عبارت دیگر کارهای زیادی را به طور همزمان شروع و آن‌ها را به پایان نمی‌رسانند.
- تحمل انتظار کشیدن را ندارند و در مواقعی که اتفاق خاصی نمی‌افتد، بی‌قرار و ناآرام می‌شوند.
- فراموش کار هستند و وسایل خود را گم می‌کنند.
- به آسانی بی‌طاقت، تحریک‌پذیر یا سرخورده می‌شوند یا اینکه به سرعت از کوره در میروند.
- احساس عصبی بودن و ناآرامی دارند، غلبه بر افکار برایشان مشکل است و به سختی استرس خود را کنترل می‌کنند.
- می‌خواهند هر کاری را بدون فکر و تامل در همان لحظه انجام دهند و به عواقب کار خود نمی‌اندیشند.
شاید مفیدباشد: زیباترین سواحل جهان
سندرم تورت چیست و چه تفاوتی با اختلال بیش فعالی دارد؟
سندرم تورت و اختلال بیش فعالی دو مشکل مجزا هستند که گاها با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند؛ برای همین لازم دانستیم شباهت‌ها و تفاوت‌های میان این دو بیماری را بیان کنیم تا والدین عزیز بتوانند برای کودکان خود تشخیص صحیحی را دریافت کنند. علامت اصلی سندرم تورت حرکات یا صداهای تکراری است که از آن‌ها با عبارت «تیک» نیز یاد می‌شود و فرد در کنترل آن‌ها هیچ نقشی ندارد. این علائم می‌تواند مانند پلک زدن‌های مداوم، خرخر کردن یا سرفه، بو کشیدن، حالات صورت، بالا انداختن شانه، تکرار کلمات و عبارات و… باشد که معمولا در روز چندین بار تکرار می‌شوند.
گاهی اوقات کودکان مبتلا به بیش فعالی ممکن است علائمی بسیار شبیه تیک از خود نشان دهند. کودکانی که از داروهای بیش فعالی استفاده می‌کنند نیز ممکن است دچار تیک شوند؛ البته داروها باعث ایجاد تیک‌ها نمی‌شوند، فقط ممکن است آن‌ها را آشکار سازند. شباهت دیگر این دو بیماری این است که هر دوی آن‌ها تقریبا از یک زمان شروع به بروز می‌کنند؛ علائم بیش فعالی در سنین ۳ تا ۶ سالگی ظاهر و سندرم تورت نیز به طور متوسط در حدود ۷ سالگی بروز می‌یابد. خوب است بدانید که بیش از ۶۰ درصد مبتلایان سندرم تورت دارای بیش فعالی نیز هستند؛ به عبارتی دیگر برخی از کودکان هر دو مشکل را دارند. همچنین آن‌ها ممکن است دارای مشکلات دیگری نظیر اختلال وسواس اجباری، افسردگی و اختلالات یادگیری نیز باشند.
از دست ندهید: راه‌های افزایش بهره‌وری روزانه
اما تفاوت‌های این دو اختلال در چیست؟ به طور کلی تیک‌های سندرم تورت با حرکات یا صداهایی که کودکان مبتلا به بیش فعالی ایجاد می‌کنند متفاوت است. کودکان مبتلا به بیش فعالی اغلب حرکات و صداهای صورت و شانه تکراری و سریع دارند که هر بار نیز به یک شکل اتفاق می‌افتد اما آن‌ها هیچ حرکاتی شبیه به تیک ندارند؛ در عوض آن‌ها در تمرکز یا جمع کردن حواسشان دچار مشکل می‌شوند. کودکان مبتلا به سندرم تورت اغلب در اوخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی از تیک‌های خود خلاص می‌شوند و این در حالی است که اختلال بیش فعالی اغلب تا بزرگسالی نیز ادامه دارد. و آخرین تفاوت در این است که سندرم تورت نادرتر از اختلال بیش فعالی می‌باشد؛ طبق تحقیقات مرکز کنترل بیماری ها، حدود ۱۳۸۰۰۰ کودک در ایالات متحده به این بیماری مبتلا هستند و این در حالی است که حدود ۶/۴ میلیون کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی تشخیص داده شده است. اما در نهایت برای تشخیص این که کودک شما دچار کدام نوع بیماری می‌باشد لازم است تا حتما نزد روانپزشک ماهر بروید تا درست‌ترین تشخیص برای این مسئله مهم داده شود.
روش درمان اختلال بیش فعالی به چه صورت است؟
روش درمان این بیماری می‌تواند یکی از روش‌های روان درمانی یا درمان دارویی باشد یا اینکه همزمان ترکیب هر دو را نیاز باشد. درمان دارویی این بیماری بر اساس داروهای محرک عصبی و غیرمحرک استوار است اما داروهای دیگر مانند داروهای ضدافسردگی نیز می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. درمان‌های روان درمانی یا غیر دارویی این بیماری نیز نظیر گفتار درمانی، رفتار درمانی، درمان شناختی رفتاری، آموزش مهارت‌های اجتماعی، خانواده درمانی، مداخله در مدرسه، آموزش مدیریت والدین و نوروفیدبک می‌باشد. در رفتار درمانی بیش فعالی، کودکان رفتارهای مثبت را آموزش می‌بینند یا آن‌ها را توسعه می‌دهند و با رفتارهای مشکل‌زا جایگزین می‌کنند. خوب است بدانید که هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد و پزشک تنها با سئوال پرسیدن از علائم می‌تواند به نتیجه موردنظر خود برسد.
از دست ندهید: رموز زبان بدن(body language)
بخوانید: بهترین فروشگاه‌های اینترنتی
پیشگیری از بیش فعالی در کودکان
مهم‌ترین عامل ابتلا به بیش فعالی، مربوط به عوامل ژنتیکی است که اجتناب ناپذیر می‌باشد ولی در خصوص عوامل محیطی می‌توان پیشگیری‌هایی انجام داد. داشتن سبک زندگی سالم شامل فعالیت بدنی روزانه و تغذیه سالم وعدم مصرف دخانیات و الکل در زمان بارداری می‌تواند تا حد زیادی از این اختلال جلوگیری نماید. خوب است بدانید که کودکانی که مادرانشان در هنگام بارداری از سیگار استفاده می‌کنند، ۲ برابر بیشتر از سایرین در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.
چگونه می‌توانیم به فرد مبتلا به ADHD کمک کنیم؟
در ابتدا توصیه می‌شود که درمورد این بیماری اطلاعات بیشتری کسب کنید و حتما از یک پزشک متخصص و روان درمانگر کمک بخواهید؛ پس از آن انجام کارهای زیر برای افراد مبتلا به بیش فعالی می‌تواند بسیار کمک کننده باشد:
- حتما راه‌هایی برای تخلیه انرژی فرد بیمار نظیر ورزش در نظر بگیرید.
- کارهایی را که قادر هستند به خوبی انجام دهند مرتب به آن‌ها یادآوری کنید.
- از معاشرت با افراد منفی خودداری کنید.
- از دیگران کمک بخواهید؛ به گروه‌های خودیار بپیوندید یا از چت روم‌های اینترنتی که به افراد مبتلا به این بیماری اختصاص دارد استفاده نمایید.
- وقتی اوضاع خوب پیش می‌رود به فرد بیمار جایزه بدهید.
مطالعه کنید: بهترین مدل مسواک برقی
سخن پایانی
نادیده گرفتن و عدم توجه به بیش فعالی کودکان علاوه بر اینکه روند درمان را به تاخیر می‌اندازد، تبعات سنگینی در بزرگسالی نیز ممکن است به همراه داشته باشد. افرادی که در کودکی دچار بیش فعالی بوده‌اند و مشکل آن‌ها مورد توجه و درمان قرار نگرفته، در بزرگسالی دچار مشکلاتی در روابط اجتماعی، موقعیت‌های شغلی و حتی روابط خصوصی خود می‌شوند. بنابراین اگر احساس می‌کنید که کودک شما علائم ذکر شده در این مقاله را از خود بروز می‌دهد خوب است هر چه سریع‌تر به یک روانپزشک ماهر مراجعه نمایید تا روند درمان کودک دلبند خود را آغاز کنید.
