پارادایم یا الگوواره، که از واژه یونانی پارادیگما گرفته شده، به معنای نمونه، الگو، سرمشق و چهارچوب است. پارادایم یعنی مجموعه‌ای از مفروضات، نگرش‌ها و باورها که در نهایت خود را به شکل نظریه‌ها، قوانین، کاربردها و ابزارها نشان می‌دهند. در معنای عام، پارادایم به یک چارچوب فرهنگی – فکری گفته می‌شود که در فلسفه هم کاربرد دارد و در برگیرنده یک سری از الگوهای فکری است که افراد یک جامعه بسیاری از تصمیمات کوچک تا کلان خود را بر اساس همین الگوها اتخاذ می‌کنند. در این مقاله با حس یاد همراه باشید تا با مفهوم پارادایم و نحوه شکل گیری پارادایم‌ها در ذهن بیشتر آشنا شوید.
معنای پارادایم چیست؟
پارادایم از جدیدترین مصادیق است که وارد حوزه علم جامعه‌شناسی شده است. پارادایم الگوی داوری شایع و موجه برای رد یا قبول افکار است و شامل الگوهای منطقی، احساسی، منطقی – احساسی، الگوهای فکری فردی، عمومی و گروهی می‌شود. شرط لازم و کافی برای تشکیل یک پارادایم یا الگوواره، این است که یک الگوی داوری، قابل قبول و مورد مراجعه باشد.
در تعریفی کلی‌تر، منظور از پارادایم اصولی است که محدوده‌ای را برای افراد یک جامعه مشخص می‌سازد که به نوعی نشانگر موفقیت فرد در حوزه مربوطه در صورت تبعیت از پارادایم حاکم است. وقتی پارادایمی در جامعه شکل می‌گیرد، عدم تبعیت از آن، می‌تواند منجر به طرد شدن از جامعه شود و یا در بهترین حالت، زدن برچسب‌هایی همچون ساختارشکن را بر روی افراد در پی داشته باشد.
مطالعه کنید: تکنیک‌کاربردی ایده پردازی
تعریف پارادایم از نگاه توماس کوهن
پارادایم نخست در دهه ۱۵ میلادی مورد استفاده قرار گرفت. از سال ۱۹۶۰، کلمه پارادایم به الگوی تفکر در هر رشته علمی گفته می‌شود. این مفهوم با نام مورخ علم و فیلسوف، توماس کوهن مقارن است و نخستین بار توسط وی در کتاب مشهور ساختار انقلاب‌های علمی به کار گرفته شده است. توماس کوهن، فارغ التحصیل رشته‌های تاریخ علم و فیزیک، علاقه بسیاری به مطالعه کتاب‌های قدیمی داشت. بر اساس گفته توماس کوهن، پارادایم آن چیزی است که اعضای یک جامعه علمی با هم و هر یک به تنهایی در آن سهیم هستند.
به گفته این فیلسوف، پارادایم اصطلاح فراگیری است که همه پذیرفته‌های کارگزاران یک رشته علمی را در بر خواهدگرفت و چارچوبی را فراهم می‌آورد که دانشمندان برای حل مسائل علمی در آن محدوده استدلال کنند. کوهن اعتقاد دارد که پارادایم یک علم است که تا مدت‌های مدید تغییری نمی‌کند و دانشمندان در چارچوب مفهومی آن سرگرم کار خود هستند؛ اما دیر یا زود بحرانی پیش خواهد آمد که پارادایم را در هم خواهد شکست و دگرگونی علمی به وجود خواهد آورد که پس از مدتی پارادایم جدید ایجاد می‌کند و دوره‌ای جدید از علم آغاز می‌شود.
پارادایم شیفت به چه معناست؟
زمانی که شما مخالف پارادایمی که در جامعه شکل گرفته است باشید، سعی در تغییر آن دارید که به این مسئله پارادایم شیفت گفته می‌شود. پارادایم شیفت نگاه ما را به جهان و سایر پدیده‌ها تغییر میدهد و آنچه تا پیش از آن غیرمنطقی یا حتی غیرممکن جلوه می‌کرده است، ممکن و عادی جلوه می‌کند.
تغییر پارادایم ذهنی
پارادایم‌ها خیلی دیر در ذهن ما انسان‌ها شکل می‌گیرند اما زمانی که یک پارادایم، چه مثبت و چه منفی در ذهن فردی شکل گرفت، به دشواری می‌توان آن پارادایم را جایگزین کرد. به طور مثال، افرادی که دارای گرایشات خاص مذهبی و سیاسی هستند را خیلی سخت می‌توان دستخوش تغییر ساخت چرا که در طول سالیان طولانی این پارادایم‌ها در ذهنشان شکل گرفته و روز به روز هم بر استحکام پارادایم‌های موجود در ذهنشان افزوده افزوده می‌شود.
تغییر پارادایم معمولا با مقاومت افراد روبرو است، چرا که به نوعی ساختار قالب ذهن آن‌هاست و تغییر آن تا حدی غیرمنطقی به نظر می‌رسد. تغییر پارادایم همانند حرکت در دریا آن هم برخلاف حرکت امواج آب است که شدنی اما بسیار سخت است. پارادایم نگاه ما را نسبت به جهان، ارزش‌ها و اعتقادات تغییر میدهد و سبب می‌شود آنچه که تا پیش از آن غیرمنطقی یا حتی ناممکن می‌پنداشتیم، ممکن و عادی جلوه دهد.
کلیک کنید: چگونه در مهارت تصمیم گیری قدرتمند شویم؟
برای تغییر عادات یا پارادایم شیفت چه باید کرد؟
برای اینکه انگیزه کافی برای تغییر عادت‌ها را در خود به وجود آورید، ۴ روش عالی را به شما پیشنهاد می‌دهیم:
۱- برای خودتان چالش بگذارید
سعی کنید برای خودتان چالش‌های مدت دار در نظر بگیرید. مثلا سعی کنید به مدت ۴۰ روز سحرخیز باشید تا سحرخیزی در وجودتان نهفته شود.
۲- برای خودتان یک همراه انتخاب کنید
داشتن یک همراه که همان عادات بد را دارد و قصد تغییر آن را نیز دارد، به شما انگیزه لازم برای ادامه مسیر میدهد. مثلا اگر می‌خواهید کتاب خوان شوید، باید یک فرد همسو با خودتان که با آن رقابتی سازنده و مطلوب دارید انتخاب کنید.
۳- برای خود جریمه تعیین کنید
هر زمانی که به هر دلیلی عادات قبل و ناپسند خود را تکرار کردید، برای خودتان جریمه‌ای تعیین کنید. البته این جریمه باید سنگین انتخاب شود تا مانع تکرار عادات نامناسب شما شود.
۴- خودآگاهی خود را افزایش دهید
علت بسیاری از عادت‌های اشتباهی که در وجود ما رخنه کرده ناآگاهی ما نسبت به آن است. پس سعی کنید عادت‌های اشتباه و نقاط ضعف خود را به درستی بشناسید.
کلیک کنید: راه‌های تقویت اعتماد به نفس کودکان
تفاوت پارادایم با مدل ذهنی
به یاد داشته باشید که مدل ذهنی با پارادایم تفاوت دارد و این دو اصطلاح را نباید به جای یکدیگر به کار برد. مدل ذهنی در مورد هر فرد معنا پیدا می‌کند اما پارادایم بخشی از مدل‌های ذهنی است که بین عموم متخصصین یک حوزه مشترک باشد. بنابراین می‌توان رابطه مدل ذهنی با پارادایم را به رابطه رفتار فردی با فرهنگ اجتماعی تشبیه نمود.
در ویدیو زیر بخشی از صحبت‌های باب پراکتور در مورد پارادایم شیفت را تماشا کنید👇:
سخن پایانی
امروزه پارادایم راه خود را به حوزه‌های دیگر باز کرده و ما حتی تعبیرهایی مانند پارادایم در جامعه شناسی، پارادایم در روانشناسی و پارادایم در معماری را نیز می‌شنویم. البته بحث از این حوزه‌ها هم فراتر رفته و این روزها حتی فعالان حوزه نتورک مارکتینگ نیز از پارادایم شیفت صحبت می‌کنند. پارادایم‌ها چه درست و چه غلط، پایه و اساس بسیاری از قضاوت‌های ما هستند و در اکثر مواقع پارادایم‌های حاکم بر ذهن و جامعه ما، تصمیم گیری‌های ما را تحت شعاع قرار می‌دهند.
در واقع بسیاری از عقاید، عادت‌ها و آداب و رسوم‌هایی که در ما نهادینه شده، دلیل خاصی نداشته و ما بدون دانستن دلیل، سعی در به کار بردن آن عادت‌ها داریم، هر چند به اشتباه. بنابراین باید سعی کنید عادات و آداب و رسوم به جا مانده را ریشه‌یابی کنید، اگر درست بود آن را بپذیرید و اگر نادرست بود، سعی در تغییر آن داشته باشید.
یک پاسخ